Prawo cywilne

Zmiany w zasadach orzekania o władzy rodzicielskiej przy rozwodzie

Z dniem 29 sierpnia 2015 roku istotnej zmianie uległy zasady rozstrzygania o sprawowaniu władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi po rozwodzie.

W dotychczasowym stanie prawnym przy orzekaniu rozwodu zasadą było powierzanie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców przy jednoczesnym pozostawieniu drugiemu prawa do współdecydowania w najważniejszych sprawach dziecka. Sąd władny był pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodnie wniosek wyłącznie wtedy, gdy przedstawili oni pisemne porozumienie o wykonywaniu władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, a ponadto zasadnym było oczekiwanie, iż będą współdziałać w sprawach dziecka. W praktyce oznaczało to, iż władza rodzicielska ograniczana była jednemu z rodziców również w tych sytuacjach, gdy między byłymi małżonkami nie istniał spór co do sprawowania opieki nad dzieckiem, a jedynie nie przedstawili oni pisemnego porozumienia.

Ustawodawca, widząc negatywne konsekwencje dotychczasowej regulacji, postanowił dokonać zmiany w przepisach o orzekaniu w przedmiocie władzy rodzicielskiej. W dniu 29 sierpnia 2015 roku weszła w życie ustawa z dnia 25 czerwca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2015.1062). Po nowelizacji przepisy art. 58 § 1 i 1a kro przybrały następujące brzmienie :

art. 58
§ 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

§ 1a. W braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

Analiza nowej regulacji prowadzi do wniosku, iż zasadą w obecnym stanie prawnym będzie pozostawianie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Sąd ograniczy władzę rodzicielską jednemu z rodziców tylko wówczas, gdy przemawia za tym dobro dziecka. Rodzice nadal będą mogli przedłożyć sądowi pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, jego brak nie sprawi jednak, że jednemu z nich władza rodzicielska zostanie ograniczona. W przypadku braku przedłożenia porozumienia sąd ustali sposób wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej, mając na względzie dobro dziecka.

Rodzice zgodni co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej staną w procesie rozwodowym  przed szeregiem dylematów dotyczących formy i treści porozumienia, o jakim stanowi art. 58 § 1 kro. Odpowiedzi na ewentualne wątpliwości nie udziela ustawa, odwołać trzeba się więc do dorobku orzecznictwa i doktryny. Uznaje się, że porozumienie powinno zawierać pisemne i szczegółowe zestawienia sposobu i ram czasowych wykonywania praw i obowiązków względem dziecka, w sferze władzy rodzicielskiej i kontaktów. Pożądanym jest, by podstawą porozumienia był kwestionariusz, zawierający listę kwestii odnoszących się do wszystkich atrybutów i elementów władzy rodzicielskiej oraz form i sposobów utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Należy pamiętać, by ustalenia poczynione przez rodziców były egzekwowalne – w przeciwnym wypadku sąd może odmówić umieszczenia ich w treści wyroku. W doktrynie prawa rodzinnego spotkać można się z poglądem, iż co do zasady porozumienie powinno być sporządzane przez adwokata lub innego specjalistę, ewentualnie jego wzór może zostać udostępniony przez sąd (Sokołowski, Tomasz. Art. 58. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. II. LEX, 2013.).

Dodać trzeba, że wchodząca z życie z dniem 29 sierpnia 2015 roku nowelizacja dotyczy orzekania o władzy rodzicielskiej nie tylko przy okazji rozwodu, ale również w odniesieniu do małżonków żyjących w rozłączeniu (art. 107 kro). W takich sytuacjach rozstrzygnięcie sądu uzyskać można wyłącznie w postępowaniu nieprocesowym.