Choć już samo zawieszenie postępowania karnego w wielu przypadkach oznaczać może polepszenie sytuacji procesowej podejrzanego, przedłużając okres do wydania wyroku w sprawie narkotykowej (co daje możliwość przygotowania się do procesu karnego lub doprowadza do zatarcia poprzedniego skazania), z zastosowania omawianego przepisu płynąć mogą dla podejrzanego znacznie dalej idące korzyści. W zależności bowiem od wyników leczenia prokurator ma możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania.

Zgodnie z art. 72 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, „jeżeli osoba uzależniona lub używająca szkodliwie substancji psychoaktywnej, której zarzucono popełnienie przestępstwa pozostającego w związku z używaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej, zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, podda się leczeniu, rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno-profilaktycznym prowadzonym przez zakład opieki zdrowotnej lub inny podmiot działający w ochronie zdrowia, prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie.”

Powyższy przepis znajduje zatem zastosowanie wobec osoby, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Zakres podmiotowy przepisu obejmuje zarówno osobę uzależnioną, jak i używającą substancji psychotropowych szkodliwie.
Pojęcie osoby uzależnionej zostało określone w art. 4 pkt 15 ustawy, zgodnie z którym osoba uzależniona jest to osoba, która w wyniku używania środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych albo używania ich w celach medycznych znajduje się w stanie uzależnienia od tych środków lub substancji. Natomiast, zgodnie z art. 4 pkt 30, używanie szkodliwe to używanie substancji psychoaktywnej powodujące szkody somatyczne lub psychiczne, włączając upośledzenie sądzenia lub dysfunkcyjne zachowanie, które może prowadzić do niesprawności lub mieć niepożądane następstwa dla związków z innymi ludźmi.

Należy uznać, iż stan uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych jest okolicznością, której stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych, zatem niezbędne będzie w tym zakresie zasięgnięcie opinii biegłych.

Zgodnie z ustawą, leczeniem jest leczenie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem środków odurzających lub substancji psychotropowych. Natomiast rehabilitacja jest to proces, w którym osoba z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi przez przyjmowanie środków odurzających lub substancji psychotropowych osiąga optymalny stan zdrowia, funkcjonowania psychicznego i społecznego.
Należy przyjąć, że wymóg poddania się leczeniu i rehabilitacji dotyczy osób uzależnionych, natomiast udział w programie edukacyjno-profilaktycznym jest adresowany do osób używających szkodliwie substancji psychoaktywnych niewykazujących cech uzależnienia. Przyjmuje się, że podjęcie leczenia i rehabilitacji może nastąpić w zakładzie opieki zdrowotnej, natomiast programy edukacyjno-profilaktyczne mogą realizować zakłady opieki zdrowotnej lub podmioty działające w ochronie zdrowia. Z uwagi na to, że ta druga kategoria podmiotów określona została dość szeroko, należy uznać, iż mogą nimi być także stowarzyszenia, fundacje, organizacje społeczne, które realizują zadania z zakresu przeciwdziałania narkomanii.
Ocena realizacji przez podejrzanego przesłanki poddania się leczeniu i rehabilitacji lub jego udziału w programie edukacyjno-profilaktycznym będzie następowała na podstawie wykazania przez niego faktu podjęcia leczenia czy udziału w programie, bądź też przedłożenia np. odpowiedniego zaświadczenia, że oczekuje na przydzielone mu miejsce leczenia, czy też uczestnictwa.

Przewidziane w art. 72 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii zawieszenie postępowania ma charakter fakultatywny, co oznacza, że po spełnieniu warunków określonych w tym przepisie prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia, jednak nie jest do tego zobligowany (nie musi tego robić), a o tym, czy prokurator skorzysta z możliwości zawieszenia postępowania decydować będą przede wszystkim okoliczności konkretnej sprawy. Zawieszenie postępowania może nastąpić po wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Z uwagi na to, że okres trwania zawieszenia postępowania został określony „do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie”, nie zostało wskazane wyraźne ograniczenie czasowe takiego zawieszenia. Organ procesowy uzyskuje informacje w tym zakresie w szczególności od zakładu opieki zdrowotnej lub innego podmiotu działającego w ochronie zdrowia prowadzących leczenie, rehabilitację lub dany program edukacyjno-profilaktyczny.

Na postanowienie o zawieszeniu postępowania, odmowie zawieszenia postępowania, a także o podjęciu zawieszonego postępowania przysługuje zażalenie.

Zgodnie z art. 72 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, po podjęciu postępowania prokurator, uwzględniając wyniki leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie edukacyjno-profilaktycznym, postanawia o dalszym prowadzeniu postępowania albo występuje do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania. Prokurator uwzględniając wyniki leczenia, podejmuje postępowanie i postanawia o dalszym jego toku. Na podstawie wyników leczenia prokurator podejmuje zatem decyzję: bądź to postanawia o dalszym prowadzeniu postępowania, co jest konsekwencją negatywnych wyników leczenia i z zasady kończy się wniesieniem aktu oskarżenia do sądu, bądź to, w przypadku pozytywnych wyników leczenia, może wystąpić z wnioskiem do sądu o warunkowe umorzenie postępowania, jeżeli wszystkie przesłanki tej instytucji zostały spełnione. Pozytywny wynik leczenia nie przesądza jednak o decyzji prokuratora, dotyczącej wystąpienia do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania.

Na podstawie art. 72 ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, na postanowienie o dalszym prowadzeniu postępowania podejrzanemu przysługuje zażalenie.

Zgodnie z art. 72 ust 4 wskazanej ustawy, warunkowe umorzenie postępowania można także zastosować wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie stoi na przeszkodzie uprzednia karalność sprawcy. Przepis ten tworzy samoistną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania karnego i w tym zakresie stanowi przepis szczególny w stosunku do art. 66 kodeksu karnego. Zgodnie z omawianym przepisem, warunkowe umorzenie postępowania można także zastosować wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, a ponadto jego zastosowania nie wyłącza uprzednia karalność sprawcy.
Należy zauważyć, że instytucja warunkowego umorzenia postępowania jest znacznie bardziej korzystna dla sprawcy, gdyż nie wiąże się z taką samą stygmatyzacją jak np. warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności. Jest tak choćby z tego względu, iż sprawcy wobec którego warunkowo umorzono postępowanie karne nie uważa się za osobę karaną, co często ma decydujące znaczenie dla życia zawodowego sprawcy przestępstwa narkotykowego.