Jednym z najważniejszych celów polityki karnej państwa jest obecnie przeciwdziałanie szeroko pojętemu obrotowi narkotykami.

Prawne instrumenty walki z tym zjawiskiem odnaleźć można przede wszystkim w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 roku, poz. 124 – tekst jednolity), której rozdział 7 zawiera regulacje karne, konstytuujące poszczególne przestępstwa np. wytwarzanie środków odurzających i substancji psychotropowych, wprowadzanie ich do obrotu  czy też w końcu samo posiadanie.

Ustawodawca w szczególny sposób potraktował przypadki, w których popełnienie czynu zabronionego związane jest ze „znaczną ilością” środka odurzającego, substancji psychotropowej lub słomy makowej – mamy wówczas do czynienia z realizacją znamienia kwalifikującego, co oznacza, iż sprawca podlega surowszej sankcji karnej. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii nie zawiera definicji legalnej pojęcia „znacznej ilości”, oddając w tym zakresie inicjatywę interpretacyjną podmiotom stosującym prawo, a więc przede wszystkim organom postępowania przygotowawczego i sądom. W praktyce określenie desygnatu pojęcia „znacznej ilości” nastręcza sporo trudności, czego najlepszym dowodem jest rozbieżne w tym zakresie orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.

Jedną z dopuszczalnych interpretacji stanowi odwołanie się wyłącznie do kryterium ilościowego. W najprostszej wersji koncepcja ta polega na oparciu się o bezwzględną masę danej substancji lub środka. W wyroku z dnia 17 czerwca 1999 roku Sąd Najwyższy przychylił się do takiego stanowiska, stwierdzając, iż typ kwalifikowany poprzez zmianę „znacznej ilości” został utworzony przy zastosowaniu wyłącznie kryterium ilościowego, bez możliwości uwzględnienia nadto rodzaju wprowadzonego do obrotu środka [natomiast]posłużenie się kryterium jakościowym w odniesieniu do znamienia „znaczna ilość” byłoby przejawem wykładni contra legem (Wyrok SN z 17 czerwca 1999 r., IV KKN 813/98, LEX nr 38935).
W wyniku ewolucji poglądów koncepcja ilościowa została z czasem sprowadzona do badania masy danej substancji wystarczającej do odurzenia jednej osoby. W zależności od tego, jak wiele osób mogło hipotetycznie skorzystać z danej ilości narkotyku, sprawcy przypisywano odpowiedzialność za przestępstwo w typie podstawowym lub kwalifikowanym. Tym tropem podążał Sąd Najwyższy w wyroku z 1 marca 2006 roku, konkludując, iż miarą znaczności może być także stosunek ilości określonych środków do potrzeb jednego człowieka uzależnionego od tych środków (wyrok SN z 1 marca 2006 roku, II KK 47/05, LEX nr 182794).
Uwzględnienie hipotetycznych potrzeb jednej osoby uzależnionej prowadzi do sytuacji, w której nawet kilkudziesięcio- lub kilkusetgramowe ilości tzw. twardych narkotyków mogą uzasadniać przypisanie surowszej odpowiedzialności. Dowód tego stanowią liczne orzeczenia sądów, wśród których wyróżnić można wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 października 2000 roku. Stwierdzono w nim, iż za znaczną ilość środka odurzającego uznać należy 200 gramów amfetaminy […] skoro bowiem, jedna porcja tego środka wynosi zwykle 0,1 grama, to podana ilość wystarcza do wykonania 2.000 porcji, zatem wystarczy do jednorazowego odurzenia się znacznej ilości ludzi (wyrok SA w Krakowie z dnia 19 października 2000 roku, II AKa 124/00, LEX nr 44955). Podobnie, odnośnie wprowadzania do obrotu 100 gramów heroiny, orzekł Sąd Apelacyjny w Lublinie (wyrok SA w Lublinie z dnia 17 grudnia 2002 roku, II AKa 282/02, LEX nr 80602).

Pojęcie „znacznej ilości” interpretować można również w oderwaniu od jego ścisłego językowego znaczenia. W obiegu prawnym znaleźć można orzeczenia, z których treści wynika, iż przypisanie typu kwalifikowanego przestępstwa narkotykowego zależy nie tylko od masy danego środka czy substancji, ale również od jego rodzaju, szkodliwości dla organizmu, celu przeznaczenia czy wartości rynkowej. Tytułem przykładu wskazać można wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2000 roku, w którym stwierdzono m.in. , iż należy rozróżnić cel handlowy od przeznaczenia na własne potrzeby oraz, że nie bez znaczenia dla ustalenia, czy dana ilość środka odurzającego była znaczna, czy nie, ma także jego rodzaj, a więc czy był to narkotyk tzw. twardy, czy miękki (wyrok SA w Warszawie z 18 kwietnia 2000 roku, II AKa 22/00, LEX nr 45325).

Przeważającym w chwili obecnej jest pogląd, iż znamię „znacznej ilości” rozpatrywać należy w kontekście ilościowo-jakościowym, a więc z uwzględnieniem ilości osób, jakie mogą zaspokoić swoje potrzeby daną ilością substancji psychotropowej czy środka odurzającego. Zapatrywanie takie wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 2009 roku (I KZP 10/09, LEX nr 518123) i do dnia dzisiejszego linia orzecznicza nie uległa w tym zakresie modyfikacji.

Dla osób podejrzanych o popełnienie przestępstw narkotykowych nurtującym jest bez wątpienia pytanie, jaka konkretna masa środka odurzającego czy substancji psychotropowej może w praktyce uzasadniać przypisanie realizacji znamienia „znacznej ilości”. Kwestii tej nie sposób rozstrzygnąć jednoznacznie, odpowiedzi jest bowiem tyle, ile wyroków w indywidualnych sprawach, możliwym wydaje się jednak przytoczenie dominujących poglądów.
W przywołanym już wcześniej postanowieniu Sądu Najwyższego z 2009 roku stwierdzono, iż znaczną ilością w rozumieniu ustawy jest taka ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, która mogłaby jednorazowo zaspokoić potrzeby co najmniej kilkudziesięciu osób uzależnionych. Wydaje się, iż stanowisko to, choć dalekie od precyzji, należy uznać za istotny punkt odniesienia dla sądów orzekających w sprawach tzw. przestępstw narkotykowych.
Warta uwagi jest odosobniona, choć utrwalona linia orzecznicza Sądu Apelacyjnego w Krakowie, odbiegająca istotnie od zapatrywań Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 25 października 2006 roku stwierdzono, iż znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do sporządzenia co najmniej kilkunastu tysięcy porcji, ilość hurtowa, natomiast w wyroku z 30 maja 2007 roku zawarto konstatację, iż znaczna ilość to taka, która wystarcza do odurzenia jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób (wyrok SA w Krakowie z dnia 25 października 2006 roku, II AKa 205/06, LEX nr 227425; wyrok SA w Krakowie z dnia 30 maja 2007 roku, II AKa 85/07, LEX nr 298025). Podobną ostrożność w przypisywaniu typu kwalifikowanego wykazywały w niektórych orzeczeniach Sądy Apelacyjne w Katowicach i w Lublinie, na tle całokształtu orzecznictwa w kraju są to jednak zapatrywania wyjątkowe.

Zastosowanie pojęcia „znacznej ilości” w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii budziło niejednokrotnie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją. Wskazywano, iż określenie to jako dalece ocenne koliduje z zasadą określoności znamion przestępstw wynikającą z kolei z idei demokratycznego państwa prawnego.
W roku 2010 jeden z krakowskich sądów rejonowych zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem, czy  art. 62 ust. 2 i art. 56 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii) w zakresie, w jakim wprowadzają niedookreślone znamię „znacznej ilości” wymienionych tam substancji bez odniesienia do jakichkolwiek kryteriów pozwalających na ustalenie tej ilości, są zgodne z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał uznał, iż wskazane przepisy nie kolidują z przepisami Konstytucji. W uzasadnieniu wskazano, powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego, iż nie sposób wykazać istnienia istotnych rozbieżności w orzecznictwie, nadto natomiast wyrażono pogląd, iż nieostre pojęcia sprzyjają uelastycznieniu obrotu prawnego (wyrok z dnia 14 lutego 2012 roku, P 20/10, LEX nr 1110344).
Warto zauważyć, iż jeden z sędziów Trybunału zgłosił zdanie odrębne. Sprowadziło się ono do konkluzji, iż zasadnym byłoby czytelne wprowadzenie ustawowych kryteriów pozwalających odróżnić podstawowe typy przestępstw narkotykowych od typów kwalifikowanych przestępstw narkotykowych. Według sędziego kryteriami takimi mogłyby być np. rodzaj narkotyków (przynależność do określonej kategorii narkotyków), ciężar lub tzw. ilość porcji. Stanowisko to uznać wypada za rozsądne, próbujące przeciwstawić się zagrożeniom wynikającym z arbitralności organów stosujących prawo.

Podsumowując, raz jeszcze trzeba wskazać, iż pojęcie „znacznej ilości” urzeczywistnia się w konkretnych rozstrzygnięciach zapadłych na kanwie określonych stanów faktycznych. Analiza orzecznictwa prowadzi do wniosku, iż w praktyce między poszczególnymi wyrokami zachodzą wyraźne różnice, co z kolei rodzi postulaty zmiany stanu prawnego. Wydaje się zasadnym, by ustawodawca w trosce o należyte respektowanie reguły nullum crimen sine lege podjął próbę zmodyfikowania konstrukcji przepisów wprowadzających typy kwalifikowane przestępstw narkotykowych – tak, by sądy mogły stosować jednolite kryteria w procesie stosowania prawa.

Źródła :
1.    T. Kozioł, Znaczna ilość środka odurzającego, Prokuratura i Prawo 2010, nr 11,
2.    K. Łucarz, A. Muszyńska, Komentarz do art. 53 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii [w:] K. Łucarz, A. Muszyńska, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, Oficyna 2008, LEX nr 32612,
3.    A. Malasińska-Nagórny, Pojęcie znacznej ilości środków odurzających, Prokuratura i Prawo 2013, nr 11.